Euthanasie is een lastig onderwerp, voor zowel hulpverleners als cliënten. Hoe pak je het gesprek aan als je cliënt nog jong is? Marc Mulders, arts bij het Expertisecentrum Euthanasie, geeft tips.
Wie aan euthanasie denkt, zal vaak aan ouderen denken. Maar ook jongeren hebben soms deze wens. Dit laat tv-presentator Tim Hofman zien in zijn online documentaire over het onderwerp. De 25-jarige Robin en 21-jarige Athaliah komen aan het woord en vertellen waarom zij dit onderwerp bespreekbaar willen maken. Ook komt aan bod waarom zij uitzichtloos lijden en wat er bij een euthanasieverzoek komt kijken.
Taboe
Het onderwerp euthanasie bespreekbaar maken, dat vindt Marc Mulders belangrijk. 'Het is nog steeds een taboe om het erover te hebben. In het algemeen vinden ook patiënten het moeilijk om de stap naar de huisarts of behandelaar te zetten. Om te praten over de gedachten waarmee ze worstelen.' Als een documentaire zoals die van Hofman dat taboe een klein beetje kan wegnemen, dan is dat al goed, vindt de arts.
Zes zorgvuldigheidseisen
Het Exertisecentrum Euthanasie kreeg in 2020 3.122 euthanasieverzoeken, ongeveer een derde werd ingewilligd. De cliënt kan om euthanasie vragen, in het geval van kinderen vanaf 12 tot 16 jaar moeten de ouders toestemming geven, bij jongeren tussen 16 en 18 jaar moeten de ouders of voogd betrokken zijn.
Wil een cliënt euthanasie, dan moet er aan zes zorgvuldigheidseisen voldaan worden. Er moet vrijwillig en goed over nagedacht zijn, en er moet sprake zijn van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. De derde eis is dat de arts de cliënt informatie moet geven over diens medische situatie, nu en in de toekomst. Er moet daarnaast geen redelijke andere oplossing zijn voor diens situatie. Een onafhankelijke arts moet geraadpleegd zijn, deze beoordeelt of de arts zich aan de zorgvuldigheidseisen gehouden heeft. Tot slot moet de euthanasie op een medisch zorgvuldige manier uitgevoerd worden, bijvoorbeeld met de juiste medicijnen en de juiste stappen.
Worsteling
Bijna alle patiënten die Mulders spreekt, hebben al een hele worsteling meegemaakt voordat de wens ter sprake komt. Een sociaal werker zou kunnen helpen bij het bespreekbaar maken van die gevoelens. Het is vooral belangrijk om de signalen die een cliënt mogelijk geeft, serieus te nemen. Om verschillende redenen, aldus Mulders. 'Niet alleen omdat je wil voorkomen dat mensen verder in de put raken omdat ze zich niet gehoord voelen. Je wil niet dat zij daardoor mogelijk naar andere opties gaan zoeken en suïcide overwegen.'
Als Mulders kijkt naar de groep jongeren met een euthanasieverzoek, dan is er vaak sprake van psychische problemen. 'Als je hun doodswens serieus neemt, dan wordt dat als een soort erkenning van hun lijdensweg opgevat. Daardoor kan je in gesprek raken, ook over de behandelperspectieven.'
Deur openen
Heeft iemand een euthanasieverzoek, dan is de wettelijke eis dat er geen redelijke andere oplossing is om iemands lijden te verlichten. Een gesprek over dit lijden opent soms de deur naar een behandeling die iemand mogelijk al eens heeft afgewezen, aldus Mulders. 'Doordat je die wens serieus neemt en het gesprek aangaat, kan je als hulpverlener een oprecht gevoel overbrengen. Namelijk dat als niets meer mogelijk is, euthanasie een optie kan zijn. Maar door het bespreken kan die doodswens soms ook weer verdwijnen.'
Het draait allemaal om het schetsen van perspectief. 'Mensen die ondraaglijk lijden zien vaak geen perspectief meer. Maar als je wel perspectief zou kunnen schetsen door in gesprek te gaan, kun je samen dat pad bewandelen.'
Alert op signalen
Een hulpverlener moet dus vooral alert zijn op signalen en ook niet bang zijn om iemand te beïnvloeden in zo’n gesprek. 'Je hoort vaak dat mensen schrikken van het onderwerp. Maar door er als hulpverlener niet van te schrikken en erkenning te geven aan iemands lijdensdruk en iemands gedachten, handel je goed', aldus Mulders. En probeer ook intermediair te zijn naar de huisarts of behandelaar.
Je kan in een gesprek met je cliënt niet zo gauw iets verkeerds doen, behalve als je het onderwerp wegmoffelt of niet bespreekbaar maakt, benadrukt Mulders. 'Komt het onderwerp opeens aan bod en schrik je ervan, dan is dat uiteraard niet erg. Je kan die schrik ook ombuigen en zeggen dat je ervan schrikt, dat je niet wist dat je cliënt het zo zwaar heeft.'
Extra zorgvuldig
Het bespreken van dit onderwerp met jongeren, zorgt voor een hele andere situatie dan bij een ouder persoon. Een jongere heeft immers nog een heel leven voor zich. 'Dan is het ook extra moeilijk om tot de conclusie te komen dat er geen verbetering van iemands leven mogelijk is. Daar probeer je dan uitgebreid bij stil te staan. En je haalt alles uit de kast om iemands kwaliteit van leven te maximaliseren.'
Mulders heeft gemerkt dat het belangrijk is om in de taal van de jongere te spreken en te proberen aansluiting te vinden bij hun belevingswereld. 'We hebben ook gezien dat het zinnig is om jongeren met lotgenoten in contact te brengen, bijvoorbeeld met iemand die een euthanasieverzoek heeft gedaan maar uiteindelijk toch voor een behandeling koos. Dat kan sommige mensen weer verder helpen.'
Voorlichting
Er is weinig voorlichtingsmateriaal te vinden over hoe als hulpverlener een gesprek over euthanasie te voeren, beaamt de arts. 'Je kan bijvoorbeeld met de huisarts ook opties bespreken, maar cliënten vinden het vaak ingewikkeld om het onderwerp ter sprake te brengen. Of ze durven geen vragen te stellen.' Maar Mulders hoopt dat er toch een gesprek ontstaat. 'We hebben liever dat iemand in een zorgvuldig traject beland waarin alle opties worden onderzocht, dan dat iemand eenzaam er zelf een einde aan maakt. Dat gun je niemand.'