Het boek Voluit Leven van Ernst Bohlmeijer en Monique Hulsbergen vormt de basis van de populaire gelijknamige online module. De nieuwe vorm van gedragstherapie waarin de context van je eigen leven een belangrijke rol speelt bij het omgaan met tegenslagen. “Geestelijke gezondheid is meer dan de afwezigheid van psychische klachten”, aldus Bohlmeijer.
De module Voluit Leven is gebaseerd op mindfulness en ACT (Acceptance and Commitment Therapy). De kern van de aanpak is tweeledig, legt Bohlmeijer uit. “Enerzijds laat onderzoek zien dat we allemaal de kans hebben om psychische klachten te ontwikkelen, denk aan moeilijke emoties als angst, somberheid of onzekerheid.” Als je je daartegen gaat verzetten en je wil het niet ervaren, onderdrukken of vermijden, dan worden de klachten alleen maar erger. “Als je die klachten onder ogen kunt zien, ze erkent en toelaat, en ze verwerkt, dan verminderen ze . Dan ontwikkel je mogelijk ook geen ernstige psychische stoornis.” Dat gegeven noemt Bohlmeijer heel belangrijk en waardevol.
Daarnaast is geestelijke gezondheid meer dan de afwezigheid van psychische klachten. “Het gaat ook over welzijn en dat zit mooi in deze methode verwerkt. Je bewust worden van wat voor jou belangrijk is in het leven. Ontdekken wat jouw waarden zijn.” Durven keuzes te maken die jij belangrijk vindt, daar draait het volgens Bohlmeijer om. “Onderzoek laat zien dat dit ook veel bijdraagt aan de geestelijke gezondheid. Dus het gaat niet alleen over klachten, maar ook over hoe jij je leven wil leiden. Dat hangt samen en dit is daarom in de methode verwerkt. Dat maakt deze module uniek.”
Confrontatie aangaan
Deze manier van kijken naar deze klachten is de afgelopen jaren verder ontwikkeld. Elementen ervan, zoals de confrontatie aangaan met je angsten, zijn al verwerkt in cognitieve gedragstherapie, maar zijn in ACT nadrukkelijker verwerkt, aldus Bohlmeijer. “Het draait om het leven leiden dat je graag wil leiden. Je daar bewust van zijn en de relatie leggen tussen dingen die daaraan bijdragen. Dat is wel uniek voor ACT. De context van jouw leven speelt een belangrijke rol.”
De module leert mensen een beeld te creëren van dat gewenste leven met bijbehorende oefeningen. Soms kost het tijd om dat te ontdekken, benadrukt Bohlmeijer, maar dat maakt de behandeling ook duurzaam. Evenals de effecten. “Omdat je niet alleen naar klachten kijkt, maar ook naar je welbevinden en welzijn. Dat helpt je beter met tegenslag omgaan.”
Positieve benadering
Zijn collega Monique Hulsbergen werkte als psychotherapeut en mindfulnesstrainer en was ook meteen enthousiast over ACT, mede door de speelsheid ervan en het gebruik van beeldspraak. Bohlmeijer houdt zich als psycholoog en hoogleraar onder andere bezig met de preventie van depressie. “Veel methodes werkten wel, maar spraken mensen zonder ernstige klachten minder aan. Ze gaan uit van een negatieve benadering: voorkom dat je een depressie krijgt.” Kortom: er was een benadering nodig die positiever was. “ACT bood die gelegenheid. Er was voldoende inhoud, voor zowel preventie als behandeling, en de optie om het geheel een positief perspectief te geven. We hebben het daarom ook Voluit Leven genoemd.” Daarna besloten de twee een cursus en een zelfhulpboek te maken. “Je ziet dat het mensen aanspreekt. Voluit Leven willen we allemaal wel, het meeste uit ons leven halen.”
Het draait volgens Bohlmeijer niet om zo goed mogelijk zijn of worden, maar meer om wat jij belangrijk vindt. In je ouderschap, op je werk, in je relatie. “Het gaat om voldoening, leven zoals je wil leven. Dat kun je niet vergelijken met iemand anders, dat vind ik ook het mooie van ACT. Iemand is niet beter omdat ‘ie meer doet’. Je bent je eigen innerlijke maatstaf.” Die voldoening kan iemand veel brengen, beaamt Bohlmeijer. “Angst of somberheid hebben we allemaal wel eens, maar je kan desondanks die klachten voldoening ervaren. Dat maakt ACT zo hoopvol en praktisch. Het betekent niet dat gezondheid en succes alleen wordt gemeten door afwezigheid van psychische klachten.”
Mindfulness
Bij het ontwikkelen van het boek en de module is inspiratie gehaald uit het werk van de Amerikaan Steven Hayes, een van de grondleggers van ACT, en de Australische psycholoog Chris Harris. “We hebben ons door hen laten inspireren en ook toestemming gevraagd om dingen uit hun boeken te gebruiken, maar we hebben er wel een eigen verhaal van gemaakt.” In de oefeningen zit ook een rode draad van mindfulness verweven, aldus Bohlmeijer. Dat is één van de zes componenten van ACT, legt Bohlmeijer uit. “Het draait om psychologische flexibiliteit. Die psychische klachten accepteren en erkennen begint met je bewust zijn van het feit dat die klachten er zijn. Op een vriendelijke en niet oordelende manier daarmee omgaan, dat heb je nodig als basisvaardigheid. Dat kan je goed met basisoefeningen leren.”
Voor verschillende studies werd de methode in een online versie uitgewerkt en dit bleek een effectief aanbod te zijn voor mensen met een milde of matige depressie.
VGZ vond de visie Bohlmeijer en Hulsbergen interessant en beschrijft de interventie als ‘Zinnige zorg’. In samenwerking met Boom uitgevers Amsterdam, VGZ en minddistrict ontwikkelden Bohlmeijer en Hulsbergen de eHealth versie die sinds begin 2018 beschikbaar is. Minddistrict voegde verschillende elementen aan de al bestaande tekst toe, zoals filmpjes van ervaringsdeskundigen, interviews met deskundigen en een filmpje over omgaan met emoties.
Zelfregie
Bohlmeijer is blij met de module die ontstaan is. “Ik ken mensen die ermee gewerkt hebben en zij vinden dat het goed werkt.” Het bevordert de eigen regie van cliënten. Dat is belangrijk, aldus Bohlmeijer, en daarom zit dat ook in de module verwerkt. “Zelf aan het stuur staan terwijl je het programma doorloopt. Dat geeft een gevoel van controle.” De gebruikers krijgen wel ondersteunende gesprekken met een therapeut. Begeleiding door een therapeut is essentieel omdat deze kan helpen om het programma echt op het leven van de cliënt toe te snijden. “Maar het past mooi bij de visie op zelfregie. Je gaat zelf aan de slag met de nodige ondersteuning.” Die blended vorm is volgens de psycholoog een goede ontwikkeling. “Het kan niet altijd op die manier voor iedereen, maar het werkt voor de groep die ervoor openstaat.”
De volgende stap is om te kijken welke andere doelgroepen gebaat kunnen zijn bij het gebruik van de module. De Universiteit van Leiden doet momenteel onderzoek naar dit programma bij ouderen met angstklachten. VUmc doet onderzoek naar het gebruik van Voluit Leven bij zwangere vrouwen met depressieve klachten. En bij het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis is de module gebruikt bij vrouwen met borstkanker. “Dus je ziet meer toepassingen ontstaan en dat is leuk. Ook bij die groepen zou het mogelijk kunnen helpen.” Dat komt volgens Bohlmeijer omdat het over transdiagnostische factoren gaat. “Het niet willen ervaren van emoties speelt bij alle leeftijden. Het is universeel en algemeen. Dus het kan zijn dat andere groepen er ook mee aan de slag gaan.”