Jongeren met veerkracht zijn beter in staat om met problemen en negatieve invloeden om te gaan. Dit speelt een belangrijke rol in het voorkomen van bijvoorbeeld radicalisering. Wat kunnen professionals doen om veerkracht bij jongeren te vergroten?
Jongeren die veerkrachtig zijn of uit een veerkrachtige omgeving komen, halen hun identiteit, ontwikkeling en energie uit andere dingen dan extremisme, vertelt Corine van Middelkoop, adviseur bij Platform JEP (Jeugd preventie Extremisme en Polarisatie) van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het platform heeft een online magazine gemaakt over het vergroten van veerkracht bij jongeren.
Toen enkele jaren geleden in het nieuws kwam dat er jongeren uit Nederland naar Syrië afreisden om mee te doen in de gewapende strijd, zorgde dat voor een schok in de maatschappij. ‘We hebben ons toen vooral gericht op de crisissituatie die toen ontstond. We wilden voorkomen dat jongeren uitreisden, hoe konden we dat aanpakken?’
Sinds de komst van IS is er meer aandacht gekomen voor de vroege preventie. ‘We kijken bijvoorbeeld naar waar jongeren online mee in aanraking komen en welke triggerfactoren er zijn voor radicalisering.’ Verschillende ministeries spraken met veel verschillende professionals uit het jeugddomein en kwamen tot de conclusie dat veel van hen niet goed wisten wat met het onderwerp radicalisering en extremisme te doen. Dus werd besloten om te kijken hoe hulpverleners, en andere professionals die met jongeren werken, bij dit thema geholpen kunnen worden. Hiervoor is Platform JEP in het leven geroepen.
Sociale identiteit
Samen met professionals is gekeken welke insteek passend is en welke aanpak aansluit bij de manier van werken. ‘Een van de onderwerpen die steeds meer aanslaat is het versterken van de sociale identiteit en veerkracht. Dat onderwerp stimuleert ook om mee verder te gaan, zonder dat het meteen over radicalisering hoeft te gaan. Want dat onderwerp kan ook afschrikken.’
Dat merkte het platform ook bijvoorbeeld op scholen. 'Als we hen benaderden om te praten over de preventie van radicalisering, dan gingen de deuren dicht. Maar praten over het versterken van veerkracht, dat spreekt wel aan. Dat thema sluit meer aan bij aan de pedagogische opdracht van scholen.’ Het gaat er daarbij vooral om dat jongeren worden ondersteund, zodat ze niet in de verleiding komen om voor het verkeerde pad te kiezen. Dat pad is niet meteen extremisme of radicalisering, dat kunnen ook andere scenario’s zijn, zoals criminaliteit.
Frustraties
Het magazine moet professionals ondersteunen door middel van informatie en praktijkverhalen. Ook komt er een podcastserie en werd er een online sessie met professionals georganiseerd. Voor het magazine werd er gesproken met onderzoekers, zoals Stijn Sieckelinck en Femke Kaulingfreks, jongerenwerkers, sociaal werkers en jongeren zelf. In de online sessies werd ook gesproken over de coronacrisis. ‘Professionals zien dat de maatregelen tot frustraties leiden, en soms ook tot probleemgedrag. Zo ontstaan er rellen, of worden er regels verbroken.’
In dat geval is ook het onderwerp veerkracht van toepassing, aldus Van Middelkoop. ‘Hoe kan je als professional voorbij dat gedrag kijken, wat zit erachter? En hoe kan je als professional aansluiten op het talent van een jongere en samen toekomstgericht bezig zijn, zonder de focus op probleemgedrag? Zo zet je gezamenlijk in op de potentie van een jongere.’
Draagvlak
Het onderwerp draait daarnaast ook om de community en de maatschappij, want hoe creëer je ergens draagvlak voor? ‘Daar heb je de scholen en de wijkteams voor nodig. Je moet niet alleen op individueel niveau aan de slag, maar ook met de gemeenschap van de jongere en de wijk of de stad in gesprek. Dan kan je de hele gemeenschap veerkrachtiger maken, en kan de jongere terugvallen op die context.’
Een van de problemen waar jongeren soms tegenaan lopen, is een gevoel van uitsluiting, aldus Van Middelkoop. ‘Ze kunnen bijvoorbeeld geen stageplaats vinden of krijgen op straat te maken met discriminatie. Dat soort gebeurtenissen dragen bij aan de voedingsbodem voor radicalisering, weten we. Daar kunnen jongerenwerkers mogelijk iets mee, maar we verwachten erg veel van hen. Jongerenwerkers zelf geven aan dat er op beleidsniveau dus ook moet worden nagedacht over hoe er meer capaciteit kan worden vrijgemaakt om deze groep te ondersteunen.’ Platform JEP kan deze signalen vervolgens onder de aandacht brengen, door het nauwe contact met verschillende ministeries.
Aanwezig op school
Er zijn inmiddels een paar projecten geweest om te kijken wat effect heeft. Zo zijn er enkele projecten waarbij jongerenwerkers op een school aanwezig zijn. ‘We hebben onderzocht wat dat opleverde en de resultaten waren gunstig. Een jongerenwerker heeft op een andere manier tijd en aandacht voor de jongere dan een docent dat heeft.’ Deze aanpak is ook interessant omdat de jongere zich in verschillende contexten beweegt: thuis, de school en op straat. ‘Als die contexten beter op elkaar aansluiten, dan leven ze minder in verschillende werelden. Dat heeft een positief effect op hun identiteitsontwikkeling.’
Uiteindelijk draait het om gezien worden, en dat ook voelen, aldus Van Middelkoop. ‘De vertrouwensband is erg belangrijk. Laten zien dat je er bent voor de jongere, ook als er frustraties zijn, of als regels worden gebroken. Je moet contact blijven zoeken en houden. Al is dat in deze tijd, door de coronaregels, wel een uitdaging.’
In gesprek
De tips in het magazine zijn niet allemaal baanbrekend, het zijn soms ook open deuren, beaamt Van Middelkoop. ‘Maar het is belangrijk om het gesprek aan te gaan als een jongere extreme uitlatingen doet, bijvoorbeeld als iemand anti-overheid zegt te zijn. In de praktijk blijkt dat gesprek nog best lastig, bijvoorbeeld omdat het raakt aan je persoonlijke opvattingen. Er zijn dan tools om in te zetten en er zijn ook trainingen voor professionals over hoe om te gaan met extreme idealen en dit gesprek goed te voeren, vanuit de competenties die je al hebt. ’
Een jongerenwerker moet ook weten wanneer er aan de bel getrokken moet worden, als er signalen van radicalisering zijn, of andere zorgelijke uitingen worden gedaan. Hier kan Platform JEP ondersteuning bieden door middel van advies en het leggen van verbindingen met de juiste partijen die expertise hebben op dit thema. ‘Er moet vooral ook binnen organisaties besproken worden waar je terecht kan als je je zorgen maakt.’