Zorgverzekeraars Nederland (ZN) deed onderzoek naar het langdurig medicijngebruik en zag het gebruik toenemen, van 650.000 gebruikers in 2010 naar ruim een miljoen in 2017. Wat is er aan de hand?

Ruim 200.000 van deze patiënten gebruikten in 2017 voor een langere periode opioïden, dit zijn zeer sterke pijnstillers. In 2010 waren dit nog 135.000 patiënten. ZN gebruikte voor het onderzoek declaratiegegevens van zorgverzekeraars.

Gerben Klein Nulent, voorzitter van apothekersorganisatie KNMP, heeft enkele mogelijke verklaringen voor de stijgende cijfers. “Patiënten lijken tegenwoordig minder pijn te willen accepteren. Daarnaast lijkt het alsof er sneller een zwaar middel wordt voorgeschreven.”

 Pijnvrije patiënten
Ook het feit dat ziekenhuizen worden beoordeeld op een pijnscore, speelt mogelijk een rol, aldus de voorzitter. De kwaliteit van zorg in een ziekenhuis wordt onder meer gemeten aan de hand van de pijn die een patiënt heeft.

Zo kan een ziekenhuis als doel hebben een patiënt pijnvrij te laten zijn. De pijnscore wordt herhaaldelijk afgenomen bij patiënten. “We willen in Nederland dus geen patiënten met pijn, want dan komt het ziekenhuis slecht naar voren in de cijfers.”

Moeilijk in kaart te brengen
Het is lastig om cijfers over gebruik met elkaar te vergelijken, vertelt Monique Verduijn, senior wetenschappelijk medewerker bij de Nederlands Huisartsen Genootschap.

“In verschillende onderzoeken wordt naar andere typen pijnmedicatie gekeken, waardoor het moeilijk is om een helder beeld te krijgen.” In het onderzoek van ZN is ook het zwakwerkende opioïd tramadol meegenomen. “De 200.000 gebruikers zijn dus mensen die sterk werkende pijnmedicatie zoals oxycodon en het minder sterke tramadol slikken.”

Vier soorten pijnmedicatie
Er zijn vier categorieën pijnstillers die in de zogeheten pijnladder staan, legt Klein Nulent uit. “Paracetamol is categorie 1. In categorie 2, ook wel NSAID’s genoemd, zit ibuprofen, naproxen en diclofenac. Bij deze pijnstillers is er een kans op maagbloedingen, maar met een goede maagbescherming erbij kan dit worden voorkomen.” 

Categorie 3 is tramadol, categorie 4 is de zwaarste categorie, de opioïden zoals oxycodon. De aanbevelingen over opioïden zijn aangescherpt in 2018.

Volgens de KNMP-voorzitter wordt categorie 2 mogelijk te snel overgeslagen vanwege de bijwerkingen. “Door deze categorie over te slaan, komt iemand soms bij zwaardere pijnstillers uit dan nodig is.”

Het feit dat paracetamol bij het Kruidvat te koop is, geeft mensen mogelijk het idee dat het minder goed werkt of minder sterk is. Maar dat is niet zo, benadrukt Klein Nulent.

Huisartsen schrijven pijnmedicatie voor
Uit het onderzoek van ZN blijkt dat vrouwen vaker sterke pijnstillers slikken (60 procent) dan mannen (40 procent). De opioïden, waaronder het zwakwerkende tramadol, worden vooral uitgeschreven door huisartsen, dit was bij 82 procent het geval.

Vooral de zware pijnstiller oxycodon is vaker voorgeschreven. Waar dit in 2010 nog 2,8 procent was, is dit percentage in 2017 gegroeid tot 14,2 procent. Medisch specialisten, chirurgen en internisten schrijven deze pijnstiller voor na een behandeling of operatie.

Het gebruik van zware pijnstillers wordt al jaren gevolgd, dus de cijfers zijn geen verrassing, aldus Klein Nulent. “We denken wel dat het iets te relativeren is door naar de cijfers van 2018 te kijken, die nog niet zijn meegenomen in dit onderzoek van ZN.”

In het nieuwe rapport over oxycodongebruik ziet de apothekersorganisatie dat het aantal gebruikers in 2018 gelijk is gebleven aan 2017. De jaren ervoor was er wel een flinke stijging in het gebruik. Het gaat nog steeds wel over 2 miljoen verstrekkingen van het pijnmedicijn. “Dat is nogal wat”, aldus de KNMP-voorzitter. 

Juiste balans vinden
Waar je vroeger soms wel dagen in het ziekenhuis moest blijven na een ingreep, gaat een patiënt nu soms al op dezelfde dag naar huis, mét pijnstillers, vertelt Verduijn. “Het is dan belangrijk dat er een goede overdracht is van de arts in het ziekenhuis naar de huisarts, bijvoorbeeld met hulp van een behandelplan. Dan krijgt iemand niet onnodig lang een zware pijnstiller.”

Volgens Verduijn gaat het om het vinden van de juiste balans als er sprake is van pijn. “Als de pijn heftig is, kan een zware pijnstiller je vervolgens helemaal suf maken. Het is dan slimmer om samen met de huisarts te kijken hoe je de balans kan vinden. Dan krijg je pijnbestrijding, maar kan je ook nog helder nadenken.” 

Verkrijgbaar bij de apotheek
De apothekersorganisatie zou graag zien dat pijnmedicatie uit de tweede categorie weer alleen verkrijgbaar is bij de apotheek. “Op die manier zou deze informatie toegevoegd kunnen worden aan de medische historie van de patiënt en is er meer zicht op de situatie.”

Mogelijk moeten patiënten ook vaker stilstaan bij het feit dat een beetje pijn er soms bij hoort, aldus Klein Nulent. Krijgt iemand tijdelijk wel een zware pijnstiller, dan het liefst zo kort mogelijk en met zo min mogelijk herhaalrecepten, vinden beide organisaties, om verslavingen te voorkomen.  

Mensen die meer informatie zoeken over het gebruik van pijnstillers, kunnen het beste terecht op thuisarts.nl en apotheek.nl, waar meer te vinden is over de verschillende soorten en over het voorgeschreven gebruik.